Boğatepe eski adıyla Büyük Zavod, Kars’a yaklaşık 1 saat uzaklıkta bulunuyor. Burası meşhur Kars gravyer peynirinin üretildiği tek köy. İsviçrelilerin Alplere benzettiği bu köyün peynir üretimindeki önemini anlamak ve Türkiye’deki ilk ve tek peynir müzesini ziyaret etmek için yola çıkıyorum. Kars’tayken alternatif yerlere gitmek istediğimiz zaman tanıştık Boğatepe ile. Doğu Ekpresi ile Kars yolculuğunun güzelliğine güzellik kattı bu köy. Kars’a gidecekler için uğramadan geçilmemesi gereken ve bunun lafta olmadığı bir yer Boğatepe. Hazırsak başlıyoruz…

Boğatepe Köyü Kars

Boğatepe Köyü ve Boğatepe Kaşarı

Amaaaan tarihi bilgi geldi demeyin, hikaye çok ilginç dinleyin. 93 Harbine gidiyoruz. Malakanlar Ruslar tarafından Kars’a yerleştirilmiş ve yaylalık olsun diye Boğatepe Köyü tahsis edilmiş. Malakanlar derken! diyen olmuş olabilir, onu da açıklayayım. Malakanlar, Rus Çarı Deli Petro’nun çeşit çeşit uygulamalarına karşı çıkan ve Molokanizm’i bir hayat felsefesi olarak kabul eden insanlar. Tolstoy’un da bu halka desteği söz konusu. Peki Malakanların karşı çıktıkları konu ne? İçlerinde bizi ilgilendiren konuya odaklanıyoruz, o konu ise süt. (*Rusça’da Moloko süt, Molokan ise süt içen anlamına geliyor) Çünkü Ruslar’ın inancına göre, haftada sadece iki gün süt içme geleneği var ama Malakanlar’a göre süt, haftanın her günü içilebilir. İşte Malakanların bu süt isyanı, hikayenin sonunda bize gravyer peynirini armağan edecek. (Bruce Willis aslında ölü)

Malakanlar burada zavot yani mandıra kurmuş ve köyde yerleşim gittikçe artmaya başlamış. 1917 Bolşevik Devrimi’nden sonra Ruslar geri çekilince Malakanlar da memlekete dönme kararı alır. Bu kez, Kars’ın Türk egemenliğine geçmesiyle Boğatepe Köyü’nün yeni halkı, Tiflis’in Borçalı bölgesinde yaşayan Karapapaklar (Terekemeler) olur. Onlar da köyde gelenek halini alan mandıracılığı devam ettirir ve uzun yıllardır süregelen süt ve peynir üretiminde Boğatepe Köyü bir ikon haline gelir. (İkon = Seyahat blogger edebiyatında bir yerin önemli olduğunu vurgulamak için mutlaka kullanılması gereken sözcük)

Cumhuriyet Dönemi’nde peynirciliğin bir iş kolu olarak devreye alınması ve aktif olarak faaliyetlere başlanmasıyla köy tamamen peynir üretimine odaklanır ve 2005 yılında, köyün turizm açısından da en önemli yeri olan Türkiye’nin ilk peynir müzesi Zavot Eko Müze’si kurulur.

Boğatepe Köyü’ne Nasıl Gidilir?

Kars merkeze yaklaşık 40 km uzaklıkta bulunan köye gitmek için özel araba şart gibi. Uçak ya da Doğu Ekspresi ile Kars’a varınca araba kiralayarak köye ulaşabilirsiniz. Özellikle kış dönemi gidilecekse araba iyiden iyiye şart. Köye giden otobüs ya da minibüs görmediğim için net bilgi veremiyorum. Eğer araçla gitmeyi düşünüyorsanız kış aylarında yolları biraz tehlikeli olabilen bir köy burası. Bizi köye götüren Boğatepe’li arkadaş da bu yolda kaza yapmış biri. Bu yüzden köye gideceklerin dikkatli araç kullanmalarını öneririm.

Boğatepe Köyü Gezilecek Yerler

Boğatepe, büyük ve küçük olmak üzere ikiye ayrılıyor. Müzenin bulunduğu yer Büyük Boğatepe oluyor.

Boğatepe Köyü Peynir Müzesi

Kars’ın geleneksel gravyer ve kaşar üretiminin yapıldığı tek köy olan Boğatepe Köyü’nün gezilecek yeri yok denecek kadar az olsa da burayı önemli kılan ve bir eko müze olan Peynir Müzesi’ni görün derim. Türkiye’de nerede gravyer peyniri üretilir sorusunun cevabı olan bu köydeki müze, Boğatepe Köyü Çevre ve Yaşam Derneği tarafından yaptırılmış. Kars’ta yaşayan Malakanlar ve halen geleneklerini yaşatmaya devam eden Terekeme Türkleri’nin mandıra geleneğini yaşatan çalışmalarını müzede öğrenme imkanı buluyorsunuz. Caminin hemen yanındaki yeşil binanın alt katı müze, üst katı ise dernek faaliyetlerinin yürütüldüğü yer.

Müzeyi gezerken öğrendiğim Abdullah Usta, Türkiye’nin ilk gravyer peynirini yapan usta imiş. Daha sonra farklı ustalar da gravyer peyniri üretmini devam ettirmiş. Benim oldukça sevdiğim bir peynir olan gravyer peynirinin yapımının gerçekten çok zor olduğunu gördüm. Sütün gravyer peyniri haline gelmesi büyük emek istiyor. Üstelik bu peynirlerin yapımında, Boğatepe Köyü’de yetişen 650 çeşit bitki türünün kullanımı da söz konusu. Kars’ta en iyi kaşar ve gravyer nerede yapılır diye soranlar, cevabını Boğatepe’de bulacak. Ama burada bulacağı tek şey peynir olmayacak elbette. İşte tam da burada sizi şahane bir insanla tanıştırmak isterim. Zümran Abla’yla, Zümran Ömür’le…

46 yaşında ve 2 çocuk annesi Zümran Abla, Boğatepe Köyü’nde mucizeler yaratıyor. Yok yok. Mucize değil. İnandığı her ne varsa onları bir bir gerçekleştiriyor. Müzenin kurucularından olan Zümran Abla, köye eko turizm amaçlı gelen Fransızlarla anlaşabilmek için Fransızca öğreniyor. Ve şu an kendisi bir fenomen olmuş durumda. Lakin o ‘fenomenlik bizim işimiz değil, biz köy kadınıyız’ diyor ve ekliyor, “Atatürk bizlere seçme ve seçilme hakkı vermiş? Evde mi otursaydık?”

Peynir Müzesi’ne girişler ücretsiz. Kışın gidildiğinde kimseye denk gelmemeniz de normal. Müzede dışarıdan daha soğuk olması sebebiyle çok uzun durulamıyor. Şayet yazın ziyaret edecekseniz köyden aldığım bilgilere göre epey ilgi görüyormuş müze. Peynir tadımlarının da yazın yapıldığını belirteyim. Ve duyduğuma göre, yazın bu müzede çikolata yapımı da denenecekmiş.

Boğatepe Bakkalı

Köy gören masum köylü gibi bakkalı mı fotoğrafladın demeden önce size bu bakkalın özelliğinden bahsetmek istiyorum. Yalçın Amca’nın bakkalı, buranın tek bakkalı. Ama ben özellikle bakkalın camında yazılanlara ilgileniyorum.

Camdaki yazılar sırasıyla şöyle: Bidon peyniri var, 3 tene sot peyniri var, ayağı yog başı yog toyuğ var (tavuktan bahsediyor), cigara içmeyin (ters yazmış ayna tutmamızı istiyor), motel duzu var, toyuğun götünün üsdü bağırı öyfesi denciyi eyeği başı gelif (bunu hala çözmeye çalışıyorum), cigara içmeyin çoğlu su için pürçühlü yiyin günde 4 gr kilo alın. (pürçühlü derken havuçtan bahsediyor)Camdaki yazılar dışında sağ alt köşede gençlik fotoğrafı bulunan Hemo Dayı ile de tanışmanızı isterim. Adeta köyün sembolü olmuş Hemo Dayı, hep gülüyor. En iyisini yapıyorsun Hemo Dayı. Hep gül…

Boğatepe Geçidi

Burası 2.344 rakımlık yüksekliğiyle Kars’ın en yüksek noktası. Kışın kar küreme araçlarının en çok mesai yaptıkları yer olan Boğatepe Geçidi’nin tabelasını arkanıza aldığınızda gözün gördüğü en son noktaya kadar kar görüyorsunuz.

Yoldan çok araba geçmediği için tam bu noktada bir fotoğraf çekin. Elbette yine de dikkati elden bırakmayın. Çünkü yollar kaymaya çok müsait. Fakat yol, müthiş fotoğraflık.

Boğatepe Köyü’nde Ne Yenir?

Bir peynir ana vatanında elbette peynir yenir ama kışın gittiğim için müzede peynir tatmaya imkanım olmadı. Ben de onun yerine Boğatepe Köyü’nde yaşayan Sara Teyze‘nin misafiri oldum.

Sara Teyze’nin sofrasında kendi yaptığı peynir, tereyağ, pekmez, pide ve kete var. Tanrı misafiri olarak gittiğim evin sofrasında Boğatepe’yi biraz daha yakından tanıma fırsatı buldum. Gerek peynir üretimi ve köy hakkında aldığım bilgiler, gerekse Sara Teyze’nin şivesi ile Türkiye’nin güzelliklerini bir kere daha fark ettim.